ทองคำเกิดขึ้นมาจากกระบวนการทางธรณีวิทยาที่ซับซ้อน ซึ่งใช้เวลานานหลายล้านปี โดยมีขั้นตอนหลักดังนี้:
- การก่อตัวของหินอัคนี: ทองคำมักพบในหินอัคนี โดยเฉพาะหินอัคนีชนิดแทรกซอน (Intrusive Igneous Rocks) ซึ่งเกิดจากการเย็นตัวของแมกมาที่อยู่ใต้พื้นโลก หินอัคนีเหล่านี้มีแร่ธาตุต่าง ๆ มากมาย รวมถึงทองคำ
- การแยกตัวของทองคำ: เมื่อหินอัคนีเย็นตัวลง แร่ธาตุต่าง ๆ จะแยกตัวออกจากกัน โดยทองคำจะแยกตัวออกมาในรูปของผลึกเล็ก ๆ หรือเกล็ด
- การเคลื่อนย้ายของน้ำแร่ร้อน: น้ำแร่ร้อนที่ไหลเวียนอยู่ใต้พื้นโลกจะซึมผ่านหินอัคนีและละลายแร่ธาตุต่าง ๆ รวมถึงทองคำ น้ำแร่ร้อนเหล่านี้อาจเกิดจากการแทรกซึมของน้ำฝนหรือน้ำทะเลลงไปใต้พื้นโลก หรืออาจเกิดจากการระเบิดของภูเขาไฟ
- การสะสมตัวของทองคำ: เมื่อน้ำแร่ร้อนที่ละลายทองคำไหลผ่านรอยแตกหรือโพรงในหิน จะเกิดการเย็นตัวลงและแร่ธาตุต่าง ๆ รวมถึงทองคำจะตกผลึกสะสมตัวในรอยแตกหรือโพรงเหล่านั้น
- การก่อตัวของแหล่งแร่ทองคำ: เมื่อเวลาผ่านไป การสะสมตัวของทองคำในรอยแตกหรือโพรงจะเพิ่มมากขึ้นจนกลายเป็นแหล่งแร่ทองคำที่มีความเข้มข้นสูงพอที่จะทำการขุดได้
ซึ่งกระบวนการทั้งหมดนี้อาจใช้เวลานานหลายล้านปี และขึ้นอยู่กับปัจจัยต่าง ๆ เช่น อุณหภูมิ ความดัน และองค์ประกอบของหินและน้ำแร่ร้อน
แร่ทองคำในประเทศไทย
แร่ทองคำในประเทศไทยเกิดจากกระบวนการทางธรณีวิทยา โดยมีการผสมทางธรรมชาติจากน้ำแร่ร้อนและสารละลายซิลิก้า ทำให้เกิดการสะสมตัวของแร่ทองคำในหินต่าง ๆ เช่น หินอัคนี หินชั้น และหินแปร
ประเทศไทยมีแหล่งทองคำอยู่ที่หลายจังหวัด โดยแบ่งออกเป็น 5 แนวหลัก ได้แก่:
- แนวเลย – เพชรบูรณ์ – ปราจีนบุรี: แหล่งทองคำที่สำคัญ ได้แก่ แหล่งเขาพนมพา จังหวัดเพชรบูรณ์, แหล่งภูทับฟ้า จังหวัดเลย, และแหล่งบ้านบ่อทอง จังหวัดลพบุรี
- แนวเชียงราย – แพร่ – ตาก: แหล่งทองคำที่สำคัญ ได้แก่ แหล่งห้วยซอ จังหวัดเชียงราย, แหล่งห้วยคําอ่อน จังหวัดแพร่, และแหล่งดอยแก้วน้อย จังหวัดแพร่
- แนวชลบุรี – นราธิวาส: แหล่งทองคำที่สำคัญ ได้แก่ แหล่งบ้านโต๊ะโม๊ะ จังหวัดนราธิวาส และแหล่งบ้านป่าร่อน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์
- แนวเชียงราย – ลำปาง – แม่ฮ่องสอน: แหล่งทองคำที่สำคัญ ได้แก่ แหล่งบ้านยางแม่ต่างกลาง จังหวัดเชียงราย และแหล่งบ้านผาฮี้ จังหวัดเชียงราย
- แนวกาญจนบุรี – ประจวบคีรีขันธ์ – พังงา: แหล่งทองคำที่สำคัญ ได้แก่ แหล่งบ้านป่าร่อน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ และแหล่งเขาใหญ่คลองกระโดน จังหวัดชุมพร